Околу 15 % од сите двојки страдаат од неплодност во некој период од животот. Во најголем број случаи се работи за намалена фертилност (супфертилност), односно, потребно е повеќе од една година да се забремени. Стерилитетот претставува комплетна неможност да се забремени и е релативно редок.
80-85% од двојките кои имаат сексуални односи без употреба на контрацепција ќе зачнат во рок од една година. Од останатите, половина ќе зачнат наредната година, без терапија.
Кај 25% од случаите неплодноста е предизвикана од женскиот, а кај други 25% од машкиот фактор. Кај натамошни 25% причината е кај двајцата партнери, а кај останатите 25% таа останува непозната.
Најчестите причини за неплодност се овулаторна дисфункција (20-30%), тубарни проблеми, ендометриоза (10-20%) и слаб квалитет на сперма (20-40%). Поретки се причините кои потекнуваат од матката и сексуалната дисфункција. Некои од причините за супфертилност се појавуваат дури по почетокот на третманот.
Лошо третирани системски болести (на пример, дијабетес, епилепсија, инфламаторна цревна болест, целијакија) може да ја намалат плодноста.
Во Република Македонија, дијагностиката и терапијата на неплодност, вклучувајќи ги донацијата на полови клетки, ембриони и сурогатство се посебно регулирани со Закон за биомедицински потпомогнато оплодување од 2008 година и соодветни правилници.
Причини за женска неплодност
Нарушен развој на фоликулите
Синдром на полицистични овариуми (ПЦОС)
Хипогонадотропен хипогонадизам
Хиперпролактинемија
Хипотиреоидизам
Предвремен престанок на функцијата на овариумите
Ендометриоза
Причини од страна на јајцеводите
Историја за пелвична инфламаторна болест (ПИБ)
Salpingitis isthmica nodosa
Историја за екстраутерина бременост
Причини од страна на матката
Конгенитални аномалии
Миоми, особено субмукозни и аденомиоза
Ендометријални полипи
Интраутерини атхезии (Asherman синдром)
Сексуални проблеми
Вагинизам
Сексуални односи поретки од еднаш неделно
Причини за машка неплодност
Неспуштени тестиси
Историја за орхитис
Варикоцела
Хормонални причини
Хипогонадотропен хипогонадизам
Генетски причини
Промени на секс-хромозоми
Делеции на Y-хромозом
Хромозомски транслокации
Оклузија на епидидимиси или vasa deferentia
Спермални антитела
Структурни абнормалности на спермата
Сексуални проблеми
Ејакулаторна дисфункција
Импотенција
Иследувањата започнуваат после една година односи без контрацепција. Можно е и порано доколку двојката има релевантни податоци од анамнезата (на пример, аменореја).
Иследувањата започнуваат во исто време за обата партнера и сите прелиминарни инвестигации мора да се направат (една причина не исклучува друга).
Опсегот и итноста на испитувањата зависи од медицинската историја и клиничките наоди. Целта е да се утврди дали жената е овулаторна, дали матката е здрава, јајцеводите проодни, а квалитетот на спермата адекватен.
Клиничкиот преглед е најважното иследување; изгледот на пациентот и градбата даваат добар дел од информациите за хормоналниот статус; крвен притисок, висина, тежина, телесна влакнетост и секундарни сексуални карактеристики; индицирани се базична крвна слика, ТСХ, пролактин и останати базични лабораториски анализи; ПАП и тестирање за кламидија треба да се направат при гинеколошкиот преглед.
Испитување од прва линија за да се верифицира овулаторност е одредување прогестерони во средина на лутеалната фаза; концентрација над 10 nmol/l сугерира дека овулација се случила. Ова не е суштинско испитување во примарната здравствена заштита.
Ирегуларен менструален циклус е индикација за натамошни иследувања (на пример, одредување на нивото на гонадотропините, андрогените, функцијата на кората на надбубрежната жлезда, метаболизмот на гликоза и инсулин).
Испитување од прва линија за мажите е спермиограмот. Нормална густина на спермата треба да биде ≥ 15 милиони сперматозоиди/ml, вкупниот број на сперматозоиди ≥39 милиони и волуменот на ејакулатот > 1.5 ml.
Примерокот се смета за нормален ако над 25% од сперматозоидите покажуваат прогресивна подвижност или над 32% се мотилни, и вкупниот однос на мотилни сперматозоиди е ≥ 40%. Ултразвучен преглед на тестисите ќе разоткрие секакви структурни дефекти или тумори.
Пред да се започне со третманот за нелодност, двојката треба да се скенира за присутство на инфекции (хепатитис B и C, HIV). Вагиналниот ултразвучен преглед дава информации за структурата и функционирањето на женските репродуктивни органи. При нејасни случаи физиолошки раствор може да се инстилира во кавумот на матката заради евалуација (хистеросонографија, ХСГ). Мешавина од воздух и физиолошки раствор може да се инстилираат во матката и јајцеводите за да се провери проодноста на јајцеводите (хистеросалпингосонографија, ХССГ).
Ако резултатот од ХССГ е абнормален или ако постои сомнеж за ендометриоза или историја за инфламаторна состојба, се индицира лапароскопија.
Кај мажите хормоналните причини за неплодност се ретки.
Третман на неплодност
Третманот се планира според конкретната причина, земајќи ги предвид желбите на двојката. Некои двојки може да одберат да не се подложат на никаков третман, а за други адопцијата може да биде најдоброто решение.
Со третманот не треба да се започне прерано ако веројатноста за спонтано забременување сѐ уште е висока. Најпрво, треба да се обрне внимание на факторите кои неповолно влијаат на фертилитетот, најважно проблемите со телесната тежина и пушењето.
На двојката треба да ѝ се даде реална проценка за резултатите од третманот. Во случај на овулаторна дисфункција резултатите од третманот се добри, доколку дијагнозата е точна. Постојна ендокрина дисфункција, на пример, хипотиреоидизам, мора да се третира. Ако овулаторната дисфункција е предизвикана од прекумерна тежина или потхранетост, најпрво треба да се постигне нормална тежина, па потоа да се отпочне медикаментозен третман.
Хиперпролактинемијата може успешно да се третира со медикаменти.
Хормонски третман
Третманот чија цел е индукција на овулацијата треба да се изведе од лекар со експертиза во третман на неплодноста.
Хируршки пристап
Хируршки третман може да се употреби кај супфертилност која е придружена со ендометриоза. Продукцијата на сперма може да е нарушена и од некои лекови како тестостерон, цитотоксични лекови, некои антихипертензиви (калциум-блокатори) и долготраечки сулфа лекови.
Анаболните стероиди ја намалуваат продукцијата на сперма кај повеќето корисници и може да водат кон отсуство на сперма (азооспермија), но хирургијата не треба да се повторува непотребно.
Субмукозни и големи (над 6 cm) интрамурални миоми треба да се отстранат. Лесни оштетувања на јајцеводите треба да се корегираат, доколку не постои и друга причина за неплодност. Ако оштетувањето на јајцеводите е потешко, резултатите од хирургијата се слаби. Хирургијата, исто така, може да се користи како подготовителна процедура пред ИВФ. Салпингектомија при хидросалпингс може да ги зголеми шансите за успешна ИВФ.
